W ostatnich latach historia polskiej wsi stała się jednym z najgoręcej dyskutowanych tematów w debacie publicznej. Pisarze i dramaturdzy chętnie wracają do tematyki wiejskiej, historycy próbują opowiedzieć na nowo dzieje chłopstwa, a w dyskursie akademickim mówi się wręcz o „zwrocie plebejskim”.

Przywracana jest pamięć o chłopskich korzeniach dużej części współczesnego społeczeństwa, a ponadto wiele mówi się o społecznym wykluczeniu chłopów, którzy przez stulecia nie znajdowali adekwatnej reprezentacji w kulturze. Również polskie kino nie pozostaje obojętne na tę tematykę – właśnie realizowana jest adaptacja powieści Baśń o wężowym sercu Radka Raka, mierzącej się z czarną legendą Jakuba Szeli, a także animowana wersja Chłopów Władysława Reymonta.

Bilety na przegląd: Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej (fn.org.pl)

Tematyka „chłopska” nie jest jednak oczywiście w kinie niczym nowym. Wieś doczekała się wielu bardzo różnorodnych przedstawień – od naturalistycznych po mitologizujące. Na specjalnym przeglądzie w Iluzjonie zobaczą Państwo 10 filmów, które – choć ukazują wieś na różne sposoby – nie idealizują życia chłopów i zdają sprawę z realnych społecznych problemów, z jakimi musieli borykać się na przestrzeni lat. W repertuarze znalazły się dzieła polskie, czechosłowackie, włoskie, francuskie, hiszpańskie i japońskie. Jak wyglądały realia życia chłopów w różnych miejscach i epokach? Czy pomimo wszelkich różnic historycznych i geograficznych można mówić o pewnym doświadczeniu wspólnym dla tej grupy społecznej ? Prezentowane przez nas filmy staną się świetnym punktem wyjścia do tego rodzaju refleksji.

Najstarszymi filmami zaprezentowanymi na przeglądzie będą dzieła włoskiego neorealizmu. Ziemia drży (1948) Luchino Viscontiego przedstawia realia życia sycylijskiej wioski rybackiej. Visconti mistrzowsko łączy realizm (w filmie wystąpili nieprofesjonalni aktorzy) z estetyzmem i dbałością o wizualne wysmakowanie kadrów. Gorzki ryż (1948) Giuseppe de Santisa opowiada z kolei o wiejskich robotnicach, pracujących na plantacji ryżu w pogrążonych w chaosie powojennych Włoszech. Na wątek walki z naturą nacisk kładzie Kaneto Shindo w japońskiej Nagiej wyspie (1960), poemacie wizualnym nazwanym przez Adama Garbicza „pieśnią o uprawie roli podczas czterech pór roku”. Poetycki charakter ma również rozgrywający się na chorwackiej wsi jugosławiański film Brzoza (1967) Ante Babai. Ta unikatowa, mało znana w Polsce adaptacja prozy Slavko Kolara, wystylizowana została na malarstwo ludowe.

Ziemia drży | reż. Luchino Visconti | 1948 | Włochy

Gorzki ryż | reż. Giuseppe De Santis | 1948 | Włochy

W Iluzjonie pokażemy także We władzy ojca (1976), nagrodzony Złotą Palmą w Cannes obraz będący jednym z najbardziej wstrząsających filmowych przedstawień wsi. Dokonana przez braci Taviani adaptacja autobiograficznej powieści Gavina Leddy opowiada o chłopcu gnębionym przez ojca - sardyńskiego pasterza. Znakomite Drzewo na saboty (1978) Ermanno Olmiego ukazuje z kolei realia życia pracowników małego folwarku nieopodal Bergamo, borykających się na co dzień z biedą. Wątek skrajnego ubóstwa powraca w Chrystus zatrzymał się w Eboli (1978) Francesco Rosiego, historii pisarza Carlo Leviego, który w 1935 roku trafił do peryferyjnej miejscowości w południowych Włoszech.

Drzewo na saboty | reż. Ermanno Olmi | 1978 | Włochy

Na naszym przeglądzie nie mogło zabraknąć Chłopów (1973) Jana Rybkowskiego, będących adaptacją nagrodzonej Noblem powieści Władysława Reymonta, ukazującej społeczność mieszkańców wsi Lipce na tle zmieniających się pór roku. Sagę rodziny słowackich chłopów – od końca XIX wieku do wybuchu I wojny światowej – przedstawia natomiast Tysiącletnia pszczoła (1983) Juraja Jakubisko, jeden z najważniejszych filmów w historii kina czechosłowackiego. Na XIX-wieczną angielską wieś przenosi nas Tess (1979) Romana Polańskiego, dramat na podstawie powieści Thomasa Hardy’ego o tragicznym losie ubogiej dziewczyny uwiedzionej przez panicza. Ostatnim dziełem pokazywanym na przeglądzie będą Niewinni święci (1984) Mario Camusa, mało znany w Polsce dramat o życiu rodziny hiszpańskich chłopów w latach 60. XX wieku.

Chłopi | reż. Jan Rybkowski | 1973 | Polska

Swoistym uzupełnieniem przeglądu będzie film o współczesnych rolnikach – Alcarràs (2022) Carli Simón pokazywany w Iluzjonie sekcji Nowości.