W 2023 roku obchodzimy 90. urodziny Costy-Gavrasa (ur. 12 II 1933), słynnego francuskiego reżysera greckiego pochodzenia, który zaliczany jest do najważniejszych w historii kina twórców filmów z gatunku political-fiction.

Mechanizmy działania dyktatur, terroryzm, zabójstwa wykonywane na zlecenie władzy i korupcja to tematy stale przewijające się w twórczości filmowca, który wskazywał na patologie rozmaitych systemów politycznych i konsekwentnie walczył o prawa człowieka. Scenerią filmów Costy-Gavrasa były między innymi: komunistyczna Czechosłowacja, rządzony przez dyktaturę Urugwaj, Pinochetowskie Chile, czy współczesne Stany Zjednoczone.

• Bilety na przegląd dostępne (tutaj) oraz w naszych kasach.

O bieżących problemach społeczno-politycznych reżyser opowiadał za pomocą atrakcyjnej konwencji thrillera, kryminału czy filmu szpiegowskiego. „Film jest popularną formą sztuki, od samego początku. Jeśli chodzi o rozrywkę, klasyczne greckie tragedie są rozrywką i Szekspir jest rozrywkowy. Filmy wielkich reżyserów, wielkie dzieła amerykańskie, japońskie czy rosyjskie też mają aspekt rozrywkowy, więc i ja staram się robić tak pojęte kino rozrywkowe” – mówił w jednym z wywiadów. Taka formuła przedstawiania zjawisk społeczno-politycznych okazała się niezwykle inspirująca dla twórców tej miary, co Oliver Stone, William Friedkin, Steven Soderbergh czy Matthieu Kassovitz, którzy chętnie wskazywali na Costę-Gavrasa jako swojego mistrza. Filmy takie, jak „Przedział morderców” (1965), „Z” (1969; Oscar dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego) i „Zaginiony” (1982; Złota Palma w Cannes) na stałe weszły już do historii kina.

Przedział morderców | reż. Costa-Gavras | 1965 | Francja

Ilustracja | Źródło: FINA

Na przeglądzie w Iluzjonie pokażemy najważniejsze filmy reżysera, poczynając od jego znakomitego debiutu „Przedział morderców” (1965). Osią fabularną kryminału są morderstwa dokonywane na ludziach, którzy podróżowali w jednym przedziale pociągowym. Drugi film Costy-Gavrasa, „O jednego za wiele” (1967) jest natomiast dramatem wojennym opowiadającym o grupie partyzantów, którzy podejrzewają jednego z uratowanych mężczyzn o szpiegostwo. Światowy rozgłos reżyser uzyskał jednak dopiero dzięki „Z” (1969), thrillerowi. zogniskowanemu wokół śmiertelnego pobicia polityka opozycji w niedookreślonym kraju śródziemnomorskim. Film, w którym wystąpili Jean-Louis Trintignant i Yves Montand, zebrał deszcz nagród i wywarł duży wpływ na światową kinematografię.

O jednego za wiele | reż. Costa-Gavras | 1967 | Francja, Włochy

Ilustracja | Źródło: FINA

Kolejno dzieło Costy-Gavrasa, „Spowiedź” (1970) rozgrywa się dla odmiany w komunistycznej Czechosłowacji – oparty na autentycznej historii Arthura Londona obraz opowiada o czechosłowackim ministrze spraw zagranicznych, który zostaje aresztowany w okresie stalinizmu. Innym filmem wymierzonym w totalitaryzm jest „Sekcja specjalna” (1975), thriller, którego akcja dzieje się w okupowanej przez Niemców Francji. Kiedy zabity zostaje niemiecki oficer, kolaborujący rząd powołuje specjalną jednostkę, mającą znaleźć winnych. Scenerią „Zaginionego” (1982) jest natomiast Chile z początku lat 70. Osią akcji są poszukiwania młodego amerykańskiego dziennikarza, który zaginął podczas puczu w 1973 roku. W tej amerykańskiej produkcji wystąpili gwiazdorzy tej miary, co Jack Lemmon i Sissy Spacek. Innym interesującym thrillerem z lat 80. są „Zdradzeni” (1988) z Debrą Winger i Tomem Berengerem. Główną bohaterką filmu jest agenta FBI, infiltrująca środowisko amerykańskich rasistów.

Dla polskich widzów największą ciekawostką z dorobku Costy-Gavrasa pozostaje „Mała apokalipsa” (1992), film zainspirowany powieścią Tadeusza Konwickiego z 1979 roku. Reżyser przeniósł akcję utworu do współczesnej Francji i uczynił historię punktem wyjścia do rozliczenia się z ideałami 1968 roku. Na naszym mini-przeglądzie nie zabraknie również ostatniego jak dotychczas dzieła Costy-Gavrsa – dramatu „Dorośli w pokoju” (2019), opartego na wspomnieniach Yanisa Varoufakisa, byłego ministra finansów Grecji. Zapraszamy do kina!

• Zdjęcie okładkowe | Ilustracja: kadr z filmu Z, reż. Costa-Gavras