Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej

18.08.2017

Przegląd filmów Aleksandra Forda i premiera odrestaurowanego cyfrowo filmu „Mir kumen on” podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera w kinie Iluzjon Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.

27 sierpnia – 1 września

O przeglądzie

Przegląd Filmów Aleksandra Forda z lat 1933-1948, jednego z najważniejszych twórców polskiego kina, został przygotowany przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny tradycyjnie już obecną na Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. Na cykl prezentowany w kinie Iluzjon między 27 sierpnia a 1 września, składają się filmy Forda z lat 1933 – 1948, pierwsze nieco mniej znane, ale równie istotne produkcje reżysera „Krzyżaków”. Wydarzeniem specjalnym festiwalu będzie premiera filmu „Mir kumen on” (1936) – znanego pod polskim tytułem „Droga młodych” – w niemal kompletnej, odrestaurowanej cyfrowo wersji. Pokaz specjalny w dniu 31 sierpnia uświetnią znamienici goście, w tym rodzina Aleksandra Forda.

W ramach przeglądu pokazane zostaną dwa filmy Forda stanowiące ważny wkład w polskie kino jidysz. Pierwszy to „Sabra” (1933), realizowana w Palestynie opowieść – z wątkiem melodramatycznym w tle – o żydowskich emigrantach z Polski zmagających się na pustyni z brakiem wody.

Drugi – nakręcony na zlecenie Bundu, niedopuszczony (jako promujący komunizm) przez cenzurę II RP do kinowej dystrybucji „Mir kumen on” (1936) znany pod polskim tytułem „Droga młodych” unikatowy dokument pokazujący mikrospołeczność Sanatorium im. Włodzimierza Medema w Miedzeszynie. W tej placówce od połowy lat 20. leczono zagrożone gruźlicą dzieci z ubogich, robotniczych rodzin żydowskich. Jego premierowy pokaz w Iluzjonie 31 sierpnia – w odrestaurowanej cyfrowo, niemal kompletnej wersji – będzie wydarzeniem specjalnym festiwalu. Wezmą w nim udział członkowie rodziny Aleksandra Forda i Léa Minczeles, jedna z inicjatorek projektu rekonstrukcji i restauracji cyfrowej „Mir kumen on”. Prelekcję przed seansem wygłosi dr Anna Szczepańska z paryskiej Sorbony, historyczka kina i badaczka twórczości Forda. Po projekcji partnerzy tego międzynarodowego projektu – Serge Bromberg (Lobster Films), Elżbieta Wysocka (FINA) i Martin Koerber (Deutsche Kinemathek) – opowiedzą o kulisach jego realizacji i wyzwaniach, z którymi musieli się zmierzyć, chcąc – mając kilka różnych, niekompletnych wersji filmu – odtworzyć tę możliwie najwierniejszą oryginałowi.

Przedwojenną filmografię Forda – który już w latach 20. okrzyknięty został cudownym dzieckiem polskiego kina, a swój status jednego z najlepszych ówczesnych reżyserów potwierdził (niestety zaginionym) „Legionem ulicy” (1932) – uzupełnią „Ludzie Wisły” (1938). Film, zrealizowany razem z Jerzym Zarzyckim według powieści Heleny Boguszewskiej i Jerzego Kornackiego pt. „Wisła”, w zamierzeniu bliski był postulatom środowiska START-u, z którego obaj się wywodzili – kina realistycznego, ze społecznym zacięciem. W praktyce młodzi filmowcy musieli ulec tzw. branży i producentom domagającym się wzbogacenia opowieści o życiu wodniaków pływających barkami po Wiśle o wątek melodramatyczny. Mimo to „Ludzie Wisły” pozostają jednym z ciekawszych filmów lat 30. – i jedynym, w którym swoją główną rolę, Matyjaski, zagrała wybitna aktorka Stanisława Wysocka.

„Przysięgamy Ziemi Polskiej” (1943) to dokument otwierający wojenny rozdział twórczości reżysera, który po wrześniu’39 znalazł się w ZSRR, gdzie razem z innym „startowcem”, Jerzym Bossakiem, organizował w 1943 roku Czołówkę Filmową I Dywizji Wojska Polskiego. Przysięga żołnierzy tej formacji i ich dowódcy, pułkownika Berlina została tu uwieczniona. „Majdanek – cmentarzysko Europy” (1944) to z kolei pierwszy dokument o hitlerowskich obozach koncentracyjnych, realizowany tuż po wyzwoleniu reportaż z wstrząsającymi relacjami więźniów.

Chronologicznie ostatnim filmem przeglądu jest „Ulica Graniczna” (1948), jedna z pierwszych fabuł powojennej polskiej kinematografii. Dla Forda – wówczas kluczowej, bardzo wpływowej postaci rodzimego kina – stanowiła powrót do tematyki żydowskiej, ale już w cieniu Zagłady. „Ulica Graniczna”, powstająca nie bez problemów wojenna historia mieszkańców warszawskiej kamienicy, stanowiąca przekrój społecznych postaw wobec okupacji i Holocaustu, mimo pewnych uproszczeń – pozostaje jednym z pierwszych i najważniejszych filmów o tej tematyce z poruszającą kreacją Władysława Godika jako krawca Libermana. 30 sierpnia, po filmie, zapraszamy na spotkanie ze Stanisławem Janickim.

| PROGRAM PRZEGLĄDU |

Premiera odrestaurowanego cyfrowo filmu „Mir kumen on”

„Mir kumen on” po raz pierwszy będzie pokazany w Polsce w wersji niemal kompletnej. Odrestaurowany cyfrowo, w osiemdziesięciolecie swojego powstania, film Aleksandra Forda wcześniej prezentowano wcześniej we Francji i Stanach Zjednoczonych.

„Mir kumen on” przedstawia życie codzienne Sanatorium im. Włodzimierza Medema w podwarszawskim Miedzeszynie, stosowane tam nowatorskie metody wychowawcze i lecznicze. W latach 1926–1939 leczyło się w nim prawie 10 000 zagrożonych gruźlicą dzieci z ubogich robotniczych rodzin żydowskich. W 1942 roku pracownicy i podopieczni sanatorium zostali przewiezieni do obozu zagłady w Treblince.

W momencie realizacji „Mir kumen on” Aleksander Ford miał 27 lat i – zwłaszcza po sukcesie „Legionu ulicy” (1932) – opinię najzdolniejszego reżysera swojego pokolenia. Scenariusz napisała m.in. Wanda Wasilewska, która spędziła dużo czasu w Miedzeszynie na rozmowach z wychowankami i konsultacji pomysłów. Całość zdjęć w języku jidysz wykonano latem 1935 roku w sanatorium i jego otoczeniu. W filmie nie występują aktorzy profesjonalni, dzięki czemu pełen jest dokumentalnego autentyzmu i stanowi rzadki obraz prawdziwego życia żydowskich dzieci w przedwojennej Polsce. Producentem „Mir kumen on” było Stowarzyszenie Sanatorium Dziecka im. Włodzimierza Medema, a współfinansowała go żydowska socjalistyczna partia Bund. Film miał wspierać zbiórkę pieniędzy na leczenie dzieci, niezbędną po odmowie dofinansowania instytucji przez Ministerstwo Opieki Społecznej. Była to swoista inicjatywa „crowdsourcingowa” wśród międzynarodowej społeczności żydowskiej: prolog z prośbą o pomoc umieszczany był w języku narodowym kraju w którym „Mir kumen on” wyświetlano.

Film prezentuje m.in. nowoczesne metody leczenia stosowane w sanatorium, ale ma też jasną wymowę ideową: jest apelem o solidarność (klasową) i tolerancję (narodową). Oskarżenia o promowanie komunizmu, wsparte antysemicką nagonką sprawiły, że „Mir kumen on” stał się w Polsce ofiarą cenzury. Cenzorzy zwrócili się do producenta z propozycją wprowadzenia zmian do kopii „Drogi młodych” – były jednak tak liczne i mocno ingerujące w wymowę filmu, że odmówiono ich wykonania.

W prasie rozgorzała dyskusja zwolenników i przeciwników filmu – wśród tych ostatnich pojawiały się głosy jawnie antysemickie. Fragmenty recenzji prasowych i powojennych komentarzy do „Mir kumen on” można przeczytać na stronach Repozytorium Cyfrowego.

Ostatecznie film nie został dopuszczony do dystrybucji kinowej i wyświetlany był tylko na niepublicznych, „tajnych” projekcjach oraz zamkniętych pokazach prasowych organizowanych przez producenta. Pracownikom Sanatorium im. Włodzimierza Medema udało się jednak wywieźć kopię „Mir kumen on” do Francji. Pierwszy pokaz filmu zatytułowanego „Nous arrivons” („My przychodzimy”) odbył się w marcu 1936 roku w paryskiej Salle Pleyel, a słowo wstępne wygłosił Luis Buñuel. Francuska publiczność zachowała pamięć o „Mir kumen on” i to właśnie z Francji, od Serge’a Bromberga (Lobster Films) i Léi Minczeles wypłynęła inicjatywa, aby dzieło Forda odnowić i przywrócić międzynarodowej publiczności.

Przywrócenie tego wyjątkowego filmu do światowego obiegu kultury było możliwe dzięki wspólnemu projektowi Filmoteki Narodowej, The Museum of Modern Art, Deutsche Kinemathek oraz Lobster Films.

Fragment filmu „Mir kumen on” (1936), reż. Aleksander Ford, źródło: Repozytorium Cyfrowe FINA

Unikatowy projekt restauratorski – spotkanie i dyskusja

Wyjątkowa historia przetrwania „Mir kumen on”, pamięć o nim i jego archiwalne życie będą tematami spotkania, które odbędzie się po premierze filmu. Pokazywany w różnych krajach film posiadał bowiem kilka wersji przygotowywanych z myślą o lokalnej publiczności. Te poszczególne warianty były niekompletne i wtórnie przemontowane, ponadto posiadały nakładające się na siebie napisy wersji językowych. Zadanie odtworzenia tej jednej, możliwie bliskiej oryginałowi wersji było prawdziwym wyzwaniem. Rekonstrukcję filmu w zakresie odtworzenia oryginalnego montażu z zachowanych kopii oraz restaurację obrazu przeprowadzono we Francji, w studiu Lobster Films, dźwięk zaś poddano restauracji we francuskim L. E. Diapason. Prace zakończono w 2016 roku.

W rozmowie wezmą udział partnerzy projektu restauratorskiego – Serge Bromberg (Lobster Films), Martin Koerber (Deutsche Kinemathek), Elżbieta Wysocka (FINA) – oraz Anna Szczepańska (Paris 1 Panthéon Sorbonne).

Wirtualny album

Zapraszamy do obejrzenia wirtualnego albumu, ze zdjęciami Aleksandra Forda z planów filmowych, wzbogaconego wypowiedziami reżysera. Prezentowane materiały pochodzą ze zbiorów Fototeki Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.

| WIRTUALNY ALBUM |