Z archiwum popkultury. Szczęki

Kochamy mistrzów europejskich i kino klasyczne, ale czym byłoby kino bez popkultury?

Choć na co dzień jesteśmy kinem bez popcornu i pozostajemy wierni bardziej wymagającemu repertuarowi, czasem lubimy rozsmakować się w innych rejonach kina. Tym razem wyjątek robimy dla filmów popkulturowych. W najnowszym cyklu Z archiwum popkultury co miesiąc będziemy prezentować wybrane filmowe klasyki – filmy w wielu wypadkach kultowe, będące przedmiotem nieskończonych intertekstualnych odniesień i znajdujące się na listach wielu kinomanów. Skoncentrujemy się zwłaszcza na przebojach z lat 70. i 80. Postaramy się zaspokoić widzów wybrednych i spragnionych mocnych wrażeń. Bo wierzymy, że dobre kino to mieszanka sztuki i dobrej rozrywki, a granice między kinem artystycznym i popularnym są bardzo płynne. W najnowszym cyklu przyjrzymy się przełomowym produkcjom, które tworzyły amerykańską popkulturę w kinie, kreowały trendy, zmieniały kierunki konkretnych gatunków filmowych, a nawet wpływały powstawanie nowych. Stworzymy widzom niepowtarzalną okazję zobaczenia na dużym ekranie dzieł takich jak „Szczęki”, „Blues Brothers”, „Terminator”, czy „Candyman” – w dodatku ze starych, archiwalnych kopii 35 mm. Odciśnięty na taśmach filmowych znak czasu stworzy unikatową atmosferę nostalgicznej podróży w przeszłość, w którą wspólnie się udamy.   

Cykl rozpoczną „Szczęki” Stevena Spielberga z 1975 roku.

Historia o żarłaczu białym, który terroryzuje mieszkańców wyspy Amity była typowym letnim przebojem kinowym, uważanym za przełomowy moment w historii kina. „Szczęki” okazały się najlepiej zarabiającym filmem do czasu premiery „Gwiezdnych wojen” w 1977 roku. Film, którego budżet nie przekroczył 10 milionów dolarów, przyniósł w sumie 472 miliony dolarów w box office, ponad czterokrotnie więcej niż jakikolwiek inny film dotychczas. Do sukcesu filmu oraz popularności letnich hitów kinowych przyczyniło się intensywne wykorzystanie reklamy telewizyjnej i szeroka dystrybucja filmu. W dniu premiery był wyświetlany w ponad 400 kinach, co było znaczącą liczbą w 1975 roku. „Szczęki” nie tylko doprowadziły do rozwoju kariery filmowej Stevena Spielberga, ale również pozytywnie wpłynęły na przeżywający kryzys ówczesny przemysł filmowy, wprowadzając nowy model tworzenia i sprzedaży filmów wielkobudżetowych oraz kształtując kluczową część kultury popularnej.

Film powstały na podstawie powieści Petera Benchleya o tym samym tytule, opakowując horror w opowieść przygodową, wykorzystał najgłębsze lęki przed niebezpieczeństwami czyhającymi pod powierzchnią oceanu. „Szczęki” to hitchcockowskie dzieło filmowego suspensu. Spielberg mistrzowsko wykorzystał do budowania napięcia przeplatanie sekwencji w montażu, kreatywne kadrowanie i  symbolizujące rekiny motywy, takie jak pływające na powierzchni boje. Wszystko to w połączeniu z niepokojącą muzyką Johna Williamsa sugeruje grozę, która rozgrywa się poza kadrem.

Wpływ „Szczęk" na kulturę popularną jest niezaprzeczalny. Film stał się źródłem licznych scenariuszy o  drapieżnych istotach, takich jak „Anakonda", „Pirania", „Orka", a także wydarzeń telewizyjnych, takich jak „Tydzień Rekina” na Discovery Channel. Klasyczny „Obcy" został pierwotnie przedstawiony studiu jako „Szczęki" w kosmosie, a w „Gdzie jest Nemo" wielki żarłacz biały nosi imię Bruce na cześć mechanicznego rekina ze „Szczęk".

Choć wpływ „Szczęk” można dostrzec w całej współczesnej kinematografii hollywoodzkiej, to w szczególności można go prześledzić w szeregu przesiąkniętych rekinami sequeli, które powstały później. Podobnie jak „Noc żywych trupów" i „Szklana pułapka",

„Szczęki” posłużyły za wzór dla zupełnie nowego podgatunku: thrillera o rekinach. Podczas gdy  naśladowcy „Szczęk” opowiadają głównie o rekinach, nie jest on sam w sobie tym, co czyni „Szczęki” ponadczasowym filmem. Rekin w „Szczękach” służy uzewnętrznieniu konfliktu, który sprawił, że trójka bardzo różniących się od siebie głównych bohaterów utknęła razem na łodzi na środku oceanu. Prawdziwą treścią tej historii jest napięcie, kłótnie i rosnąca przyjaźń między Brodym, Quintem i  Hooperem. Podobnie jak w najlepszych horrorach, „Szczęki” przedstawiają bohaterów i ich interpersonalną dynamikę, dopiero gdy ich życia narażone są na niebezpieczeństwo.

Tym, co najbardziej wyróżnia sposób, w jaki „Szczęki” potraktowały rekina – pomimo faktu, że nieodwracalnie oczerniły majestatyczne żarłacze w krajobrazie popkultury – jest to, że rekin nie jest prawdziwym czarnym charakterem. To tylko bezlitosna siła natury, która robi to, co potrafi najlepiej.

„Szczęki” okazały się również artystycznym hitem, dostrzeżonym przez koneserów wymagającego kina. W 1976 roku obraz zdobył nominację do Oscara w najważniejszej kategorii dla Najlepszego Filmu. Akademia zauważyła potencjał artystyczny w tej historii o starciu człowieka z nieokiełznaną siłą natury. Film został wyróżniony za muzykę (soundtrack Johna Williamsa przeszedł do historii), dźwięk i montaż.