Tuż przed rozpoczęciem II wojny światowej, na stronę polską przedostaje się niemiecki żołnierz – Ernst Hoffman, posiadający rzekome informacje o planowanej dacie wybuchu wojny. Kontrwywiad, podchodzący z dużą podejrzliwością do przybysza, zleca porucznikowi Adamowi Kossowiczowi rozszyfrowanie Niemca. Kiedy podany przez Hoffmana dzień wkroczenia wojsk nieprzyjaciela przechodzi bez echa, Polacy uznają go za prowokatora i szpiega. W przeddzień rozpętania wojny, kontrwywiad podejmuje decyzję o przekazaniu Ernsta niemieckiej straży granicznej. Porucznik Kossowicz zaczyna rozumieć szlachetne motywy jakimi kieruje się uciekinier – zagorzały antyfaszysta. Na rozkaz przełożonych eskortuje obcokrajowca do granicy, dokąd docierają obaj w chwili wybuchu wojny.

Akcja filmu toczy się w dniach poprzedzajacych wybuch II wojny światowej i ukazuje fragment pracy polskiego kontrwywiadu. Fakt, o którym mowa, ostrzeżenia naszego wywiadu przez żołnierza Wermachtu, ma swoje potwierdzenie w wydarzeniach historycznych. Tytułowy intruz - żołnierz humanista - który nie godzi sie z totalitaryzmem Hitlera, wybiera rozwiazanie zgodne z własnym sumieniem i wyrzeka się własnej ojczyzny. Niestety dramatyczne niezrozumienie skazuje jego desperacki czyn na niepowodzenie. Jak na sensację Romans z intruzem pozbawiony jest błyskotliwych zwrotów akcji i naglych zasadzek, jednak osobista tragedia Niemca przedstawiona została w sposób widowiskowy, podkreślający złowrogi tragizm puszczonej w ruch wojennej machiny. To film o iluzoryczności wielkich szlachetnych gestów, i potędze ludzkiej godności, manifestujacej sie w skrajnie dramatycznych sytuacjach, w którym wojna stanowi jedynie tło.

"Romans z intruzem to nie kolejny utwor szpiegowski, ani o trudnym zadaniu nieustraszonego bohatera. Z opowiadanej historii reżyser wydobywa najczystszy ton tragizmu, powoli i niespiesznie kreśli sytuacje, których synteza jest porażająca. Obserwujemy świat ubezwłasnowolniony przez historię, bezsilny własnym pragmatyzmem, gdzie nie ma miejsca na nieprzewidziane, skazy. [...]. Nie ma w tym filmie nic z wojskowości, mimo mundurów, dowódców, rozkazów, nie ma nastroju "nie oddamy ani guzika". Jest przejmująca pacyfistyczna zaduma nad przemijaniem [...]. Aktorzy raczej zaznaczaja swoje postacie niż je budują. Narasta wrażenie, że reżyser nie chwyta szansy stworzenia gęstego dramatu psychologiczznego [...]. Lecz zagłębiając się z wolna w to, co dzieje się na ekranie, dostrzegamy że taki a nie inny kształt filmu wynika z przyjętego zamysłu: chęci zbudowania metafory, stworzenia nastroju, pewnego klimatu dla humanistycznej refleksji." Elżbieta Dolińska, Film 37/1985

Nocą 24 sierpnia 1939 roku przedziera się przez granicę niemiecki żołnierz Ernst Hochman. Pojmany przez kaprala Matulę zostaje doprowadzony do Sztabu. Okazuje się on antyfaszystą i przekazuje polskiemu kontrwywiadowi informację o planowanej dacie napadu Hitlera na Polskę. Sprawa trafia do płk.Klona, który podejrzewa aferę szpiegowską. Nadzór nad Niemcem i próbę rozpoznania intencji żołnierza Wermachtu powierza młodemu porucznikowi dwójki Adamowi Kossowiczowi, w cywilu nauczycielowi języka niemieckiego. Zostają umieszczeni w luksusowej willi. Z czasem Kossowicz nabiera coraz większego przekonania co do humanistycznych pobudek wyczynu Niemca i znajduje w nim wrażliwego partnera do rozmów o literaturze. Jednak informacja podana przez Niemca nie potwierdza się. W zapowiedzianym terminie wojna nie wybucha. Dla kontrwywiadu jest on prowokatorem. Tuż przed 1 września Kossowicz dostaje rozkaz przekazania uciekiniera niemieckiej straży granicznej. Hochman zostaje odstawiony do budynku Straży Celnej, tuż przy moście, na którym ma być "oddany" Niemcom. Slychać gwałtowną detonację. Nikt nie ma watpliwości że zaczęła się wojna. Adam podejmuje próbę ratowania Niemca, niestety bezskutecznie. Obydwaj, wskazani przez niemieckiego konfidenta, zostają rozstrzelani.