Jeden z najbardziej niezwykłych filmów w historii – nie tylko polskiego – kina. „Iluminacja” to esej audiowizualny, przedstawiający drogę Franciszka Retmana, ambitnego młodego człowieka, który nie może zdecydować się, co chce robić w życiu. Rozpoczęcie studiów na Wydziale Fizyki, przelotny romans, tragedia w górach, dylemat co do wyboru specjalizacji. W dziele Zanussiego oglądamy węzłowe wydarzenia z życia mężczyzny wchodzącego w dorosłość. Scenki biograficzne są tu jednak nieustannie przeplatane materiałem niefabularnym: dyskusjami fizyków na temat odpowiedzialności naukowców, dokumentalnymi fragmentami zabiegów medycznych czy wykładami popularnonaukowymi. Obydwie warstwy znakomicie się przy tym uzupełniają.

Podobno Krzysztof Zanussi zrealizował „Iluminację” zainspirowany „Doktorem Faustusem” Tomasza Manna. Eseistyczna forma filmu, który odchodzi od klasycznego modelu kina fabularnego na rzecz dyskursywnego kina-myśli, nawet dziś – 50 lat od premiery dzieła – wydaje się niezwykle oryginalna. „Iluminacja” spotkała się ze świetnym przyjęciem i stała się źródłem inspiracji między innymi dla „Wujaszka z Ameryki” Alaina Resnais’go. Wielki atutem filmu jest rola Stanisława Latałły – operatora, reżysera i scenarzysty, który zginął tragicznie w grudniu 1974 roku podczas wyprawy w Himalajach.