Debiut fabularny Andrzeja Wajdy jest uznawany za jeden z ważniejszych filmów polskiej kinematografii powojennej. Został poświęcony pokoleniu Kolumbów – młodym ludziom żyjącym w czasie okupacji, dokonującym różnych wyborów ideologicznych, ale mimo wszystko zjednoczonym ideą walki z okupantem. Wajda opisuje ich patriotyzm, odwagę i poświęcenie (także w akcji niesienia pomocy Żydom walczącym w powstaniu w getcie), ale też pragnienie, by żyć na tyle normalnie, na ile to możliwe, kochać i być kochanymi. Film powstał w czasie, gdy po śmierci Stalina i dojściu do władzy Gomułki polska sztuka mogła wreszcie odejść od socrealizmu. Nadszedł czas tzw. odwilży, a w filmie zaczął się rodzić kierunek nazwany później polską szkołą filmową, rozpoczęty właśnie realizacją „Pokolenia”.