Europa

Czołówka

Tytuł oryg.:
Europa
Rodzaj:
Film dokumentalny
Kraj produkcji:
Polska
Rok produkcji:
1931 - 1932
Reżyseria:
Stefan Themerson, Franciszka Themerson
Czas trwania:
12 min.

Opis filmu

Film powstał w oparciu o futurystyczny poemat Anatola Sterna pt. „Europa", opublikowany w 1929 r. i był pierwszym polskim filmem awangardowym.

W 1940 r. skradziony przez nazistów z laboratorium filmowego Vitfer w Paryżu, w 2019 r. odnaleziony został przez Instytut Pileckiego w Bundesarchiv w Berlinie. Poemat Sterna opowiadał o kryzysie społecznym i utracie sprawiedliwości moralnej, a także ukazywał Europę na skraju przepaści. Stern nazywał go „suchą kroniką tragedii, nieszczęścia, mądrości i nikczemności Europy”.

Stefan i Franciszka Themersonowie nakręcili film na podstawie poematu, przekładając jego słowa na język ruchomych obrazów, w których wykorzystali fotogramy i kolaże. Krótkometrażowy, niemy i czarno-biały film powstał w latach 1931–1932 w Warszawie, a konkretnie w sypialni Themersonów w ich mieszkaniu na ul. Królewskiej. Film na ekranie budził równie wiele emocji, co poemat na kartach książki.

Europa była pierwszym filmem Themersonów. Gdy w 1938 r. przeprowadzili się do Paryża, by tam kontynuować swoją pracę, zabrali ze sobą Europę i pozostałe filmy. W 1940 r., około sześć miesięcy po wybuchu II wojny światowej, Stefan zdeponował wszystkie pięć filmów Themersonów w laboratorium filmowym Vitfer w Paryżu, skąd wykradli je naziści. Po raz ostatni Europa była wyświetlana w Polsce we wczesnych latach 30. W Londynie, gdzie Franciszka znalazła się w 1940, a Stefan w 1942 r., Themersonowie nakręcili jeszcze dwa filmy. Kontynuowali też swoją pracę w innych obszarach: Franciszka malowała, rysowała i tworzyła projekty graficzne dla teatru i do publikacji, a Stefan pisał powieści, wiersze i eseje. W 1948 r. otworzyli swoje wydawnictwo – Gaberbocchus Press – i w 1962 r. opublikowali angielskie wydanie Europy: nieco mniejsze od oryginału facsimile. Tekst poematu został opatrzony przedmową Oswella Blakestona i wstępem Michaela Horovitza, a autorami przekładu byli Stefan Themerson i Michael Horovitz.

Na końcu publikacji umieszczono również ocalałe fotosy z filmu i niektóre z recenzji filmu z początku lat 30. W 1983 r., we współpracy z London Film Makers Co-op, Stefan Themerson stworzył 9-minutową rekonstrukcję filmu na slajdach, z dźwiękiem na taśmie, wykorzystując ocalałe fotosy z filmu. Angielski tekst poematu czyta w tej wersji John Claus. W 1988 r., roku śmierci Franciszki i Stefana, Piotr Zarębski nakręcił Europę II, na temat której korespondował wcześniej ze Stefanem.

Kolejnym wydarzeniem w historii Europy było odnalezienie oryginału filmu w berlińskim Bundesarchiv, czego dokonał w 2019 r. Instytut Pileckiego.

Na zlecenie Themerson Estate, spadkobierców dorobku twórczego pary artystów, w 2021 roku film został cyfrowo zrekonstruowany w rozdzielczości 2K w warszawskim studiu postprodukcji FIXAFILM. Rekonstrukcja cyfrowa materiału polegała przede wszystkim na usunięciu defektów widocznych na taśmie, wynikających z upływu czasu lub ograniczeń ówczesnej technologii.

Oceń film




Plakat