Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej

17.03.2014

Dzieło Richarda Wagnera ma fundamentalne znaczenie nie tylko dla historii muzyki, lecz także całej kultury europejskiej. Przyświecająca twórcy idea syntezy sztuk w jednym dziele stała się inspiracją dla reprezentujących wszystkie obszary kultury artystów i komentatorów od końca XIX wieku po dzień dzisiejszy. Swoistym nawiązaniem dialogu z propozycją Wagnerowskiego dzieła totalnego (Gesamtkunstwerk) będą WARSZAWSKIE DNI WAGNERA, podczas których na scenie Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w najnowszej odsłonie zagości opera Lohengrin, a w przestrzeni Galerii Opera i Kina Iluzjon obecny będzie projekt Syberberg i Wagner oparty na redakcji spuścizny tego kompozytora autorstwa niemieckiego filmowca, Hansa Jürgena Syberberga.

Kosmos Hansa Jürgena Syberberga: filmowe performance i magia teatru marionetek od Ludwiga, ostatniego króla Bawarii, poprzez Wagnera aż do Hitlera.

Hans Jürgen Syberberg, niemiecki artysta i filmowiec, jest twórcą dzieła totalnego i najbardziej kontrowersyjnym kronikarzem historii kulturowej Niemiec. Należy do najważniejszych postaci współczesnego kina autorskiego i eksperymentalnego. Wspólny projekt realizowany przez trzy instytucje przedstawia dorobek reżyserski Syberberga ze szczególnym uwzględnieniem w nim wątków wagnerowskich, a także twórczość samego Wagnera, który dla niemieckiego artysty stał się niewyczarpanym źródłem inspiracji.

Na WARSZAWSKIE DNI WAGNERA – SYBERBERG I WAGNER składają się cztery duże wydarzenia:

wystawa instalacji zbudowanych z marionetek oraz fragmentów scenografii z filmów Hansa Jürgena Syberberga w Galerii Opera w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej
retrospektywa 5 filmów Syberberga inspirowanych twórczością Wagnera w kinie Iluzjon Filmoteki Narodowej uzupełniona instalacją filmową prezentowaną w foyer kina
premiera opery Lohengrin na scenie w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej
koncert pieśni Wagnera w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej.

Warszawskie Dni Wagnera zostaną zakończone w Noc Muzeów finisażem wystawy w Galerii Opera.

Susan Sontag nazwała ostatnią część trylogii niemieckiej Syberberga, Hitler – film z Niemiec, jednym z najważniejszych dzieł filmowych w XX wieku. Henri Langlois z Cinémathèque Française określił twórcę „Murnauem filmu współczesnego“. Jego dzieła uznane zostały na arenie międzynarodowej za rewelację. Wśród zwolenników twórczości Syberberga znaleźli się Michel Foucault i Francis Ford Coppola.

Hans Jürgen Syberberg (ur. 1935) kręci filmy od 1955 roku. Ma ich w swoim dorobku ponad dwadzieścia; są wśród nich takie arcydzieła europejskiego kina eksperymentalnego, jak, obok wspomnianego siedmiogodzinnego Hitlera, Ludwig – requiem dla dziewiczego króla (1972) czy Parsifal (1981-82) – jeden z najbardziej oryginalnych w dziejach kina film operowy, którego akcja rozgrywa się na… gigantycznej masce pośmiertnej Wagnera.

Twórczość Richarda Wagnera stanowi dla Syberberga najważniejsze źródło inspiracji. Artysta wyznał: "Wagner – to główne zagadnienie w moich refleksjach na temat stosunku sztuki do polityki”. I dodał: „Tylko Richard Wagner może w pełni przezwyciężyć Hitlera”.

Syberberg jest kontynuatorem wagnerowskiej idei „Gesamtkunstwerk”, dzieła totalnego, łączącego w sobie muzykę, teatr, poezję, obraz, ruch. Artysta, stosując nowoczesne media, tworzy własne „Gesamtkunstwerki” XX wieku. Jest w stu procentach autorem swoich dzieł: scenarzystą, reżyserem, nierzadko operatorem, scenografem, montażystą, autorem opracowania muzycznego, animatorem marionetek.

Hans Jürgen Syberberg jest także artystą wizualnym w dzisiejszym rozumieniu tego terminu: autorem instalacji, wykorzystujących w nowej, pozafilmowej przestrzeni marionetki ze swoich filmów oraz instalacje wideo. Najbardziej znaczącymi tego typu pokazami były aż dwie wystawy, w 1982 i 1997 roku, w ramach Documenta w Kassel, najważniejszym festiwalu sztuki nowoczesnej w Europie, a także instalacja filmowa w Centrum Pompidou w 2003 roku.

Głównym tematem twórczości Syberberga jest refleksja nad „niemiecką duszą”, niemiecką tożsamością i mentalnością. Artysta mieszka dziś w meklemburskiej wiosce Nossendorf – w rodzinnym dworze, który stopniowo restauruje. Postęp prac i aktualne działania artystyczne można śledzić dzięki jego stronie internetowej, która dokumentuje każdy dzień, nieprzerwanie od 2001: www.syberberg.de

Harmonogram wydarzeń:

3.04.2014 godz.14.30
Teatr Wielki - Opera Narodowa
Pl. Teatralny 1
Konferencja prasowa z okazji premiery opery Lohengrin Richarda Wagnera na scenie Teatru Wielkiego - Opery Narodowej 11 kwietnia 2014

4.04.2014 godz. 19.00
Teatr Wielki - Opera Narodowa, Galeria Opera
Pl. Teatralny 1
wernisaż wystawy SYBERBERG I WAGNER z udziałem Hansa Jürgena Syberberga

Wystawa obejmuje pokaz 30 unikatowych marionetek z dwóch filmów: „Parsifal” i „Hitler – film z Niemiec”, prezentację wideo clipów oraz pełne projekcje filmów. Marionetki, pochodzące z ogromnego prywatnego archiwum Syberberga w Monachium, zostały pieczołowicie odrestaurowane i ustawione w formie dwóch obszernych instalacji według projektu artysty. Kostiumy marionetek zostały uszyte przez paryską modystkę z najszlachetniejszych materiałów i ozdobione klejnotami. Jedna z marionetek przedstawia Ryszarda Wagnera w jedwabnym, pikowanym, różowym szlafroku. Zaprezentowane zostaną fragmenty scenografii i rekwizyty, a także unikatowe projekty kostiumów oraz storyboard do „Parsifala” w postaci kilkudziesięciometrowego zwoju.

Retrospektywa filmów:

Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej Muzeum Sztuki Filmowej
ul. Narbutta 50 a
w foyer kina – instalacja filmowa SYGERBERG i WAGNER

5 kwietnia 2014– sala STOLICA
19.00 Ludwig – requiem dla dziewiczego króla (1972, 134 min.)
film inspirowany ekscentrycznym życiem Ludwiga II, ostatniego władcy Bawarii
po filmie spotkanie z Hansem Jürgenem Syberbergiem

6 kwietnia 2014– sala Mała Czarna
15.00 Hitler – film z Niemiec (1977,442 min.)
najgłośniejszy obraz Syberberga - monumentalna epopeja, w której postać dyktatora przedstawiona jest za pomocą mieszaniny rozmaitych stylów

7 kwietnia – sala Mała Czarna
17.30 Parsifal (1982, 260 min.)
oryginalna adaptacja opery Wagnera

8 kwietnia – sala Mała Czarna
17.00 Winifred Wagner i historia domu Wahnfried 1914-1945 (1975, 302 min.)
rozmowa reżysera z synową Richarda Wagnera, przyjaciółką Hitlera

9 kwietnia – sala Mała Czarna
19.00 Listy Richarda Wagnera do kobiet (1985, 131 min.)
pierwsza część filmu Noc - niezwykłego filmowego monologu z udziałem Edith Clever

po seansie przedpremierowe spotkanie z realizatorami opery Lohengrin (Teatr Wielki – Opera Narodowa)

10 kwietnia – Teatr Wielki – Opera Narodowa, Sale Redutowe
21.00 Preludium premierowe: Wokół Matyldy Wesendonck
Richard Wagner, Pieśni
Urszula Kryger - mezzosopran
Janusz Olejniczak - fortepian

11 kwietnia – Teatr Wielki – Opera Narodowa, Sala Moniuszki
18.00 Richard Wagner: Lohengrin
dyrygent: Stefan Soltesz
reżyseria, scenografia, kostiumy: Antony McDonald
soliści, chór i orkiestra Teatru Wielkiego – Opery Narodowej

Mityczna opowieść o konfrontacji dobra ze złem, o niemożliwej miłości, o samotności i tęsknocie – tematach, które do tego stopnia fascynowały kompozytora, że poświęcił im niemal całe życie. W tym przypadku miłość Elzy i Lohengrina nie może uzyskać spełnienia – zarówno ze względu na pochodzenie Lohengrina (jest rycerzem Graala, posłańcem Boga, istotą ponadludzką), jak i przez tragiczność ludzkich losów w ogóle. I nic tu nie pomoże słynny Marsz Weselny, napisany przez Wagnera dla siostrzenicy, grany dziś często na ceremoniach ślubnych. Inscenizacja Antony’ego McDonalda – reżysera, scenografa, twórcy przedstawień w nowojorskiej MET, londyńskiej Royal Opera House czy Nationale Reisopera w Holandii – jest koprodukcją z Welsh National Opera.

Kuratorem projektu SYBERBERG I WAGNER w ramach Warszawskich Dni Wagnera jest Hans Jürgen Syberberg, współkuratorem Krzysztof Stanisławski. Na przełomie maja i czerwca 2014 projekt SYBERBERG I WAGNER będzie zaprezentowany w całości w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu.

HANS JÜRGEN SYBERBERG - urodził się 8 grudnia 1935 jako syn właściciela ziemskiego w Nossendorf na Pomorzu, po wojnie należącym do NRD. Wychowywał się w Niemczech, w których władzę sprawowała partia nazistowska. Jako nastolatek bywał często w Berlinie Wschodnim, gdzie poznał Bertolda Brechta. Kamerą 8 mm rejestrował próby Brechta w Berliner Ensemble.

W 1953 Syberberg przeniósł się do Niemiec Zachodnich, studiował literaturę i historię sztuki w Monachium. Doktorat obronił w 1962 pracą zatytułowaną O absurdzie w twórczości Dürrenmatta, pisarza którego sztuki teatralne, powieści kryminalne i satyryczne teksty wywoływały wśród publiczności burzliwe teoretyczne debaty. Po opuszczeniu uniwersytetu objął posadę asystenta dyrektora monachijskiego teatru Münchener Kammerspiele, a począwszy od 1963 zaczął reżyserować filmy dla bawarskiej telewizji Bayrischer Rundfunk, dla której na przestrzeni lat stworzył ponad 80 filmów dokumentalnych. Za film Fritz Kortner spricht Monologe für eine Schallplatte (Shylock) otrzymał w 1966 złotą nagrodę Deutscher Filmpreis w kategorii krótkiego metrażu, pierwsze z wielu późniejszych wyróżnień.

Choć był starszy wiekiem od wielu reżyserów Nowego Filmu Niemieckiego, obecnego w kinematografii w latach siedemdziesiątych, przypisywano go do tego nurtu po trosze z powodu okresu na jaki przypadła jego artystyczna kariera, po trosze z uwagi na oryginalną estetykę jego twórczości. Najbardziej charakterystyczne z jego filmów badają historię Niemiec XX wieku, jak Winifred Wagner i historia domu Wahnfried 1914–1975, którego bohaterkę, synową Richarda Wagnera łączyła bliska przyjaźń z Hitlerem. Nakręcony w 1972 Ludwig – requiem dla dziewiczego króla, to pierwszy film trylogii traktującej o stu latach historii Niemiec. Drugi film, Karl May, poświęcony najlepiej sprzedającemu się niemieckiemu autorowi wszechczasów, powstał dwa lata później. Ostatnia część trylogii, Hitler, film z Niemiec jeszcze do niedawna budził w Niemczech ogromne kontrowersje, w dużej mierze z uwagi na opis Trzeciej Rzeszy jako konsekwencję lub późny owoc niemieckiego romantyzmu.

Pomimo stopniowego wygaśnięcia Nowego Filmu Niemieckiego, Syberberg tworzył filmy aż do lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwudziestego stulecia. Jego dzieła rzadko kiedy bywały konwencjonalne czy komercyjne, zawsze jednak ambitne i olśniewające. Jest twórcą nie tylko na wskroś oryginalnym lecz także najbardziej kontrowersyjnym wśród reżyserów Nowego Filmu Niemieckiego. Z tego też względu uważany jest za prekursora nowej fali filmu eksperymentalnego w Niemczech.