Stanisław Lem – pisarz science fiction, futurolog, eseista, satyryk, filozof i wizjoner. Najczęściej tłumaczony polski autor – jego książki przetłumaczono na ponad 40 języków, w łącznym nakładzie przekraczającym 30 milionów egzemplarzy. W 1980 r. miał szansę na literacką Nagrodę Nobla, jednak przeważyła niechęć komitetu noblowskiego do fantastyki naukowej. Nazwiskiem pisarza nazwano m.in. jedną z planetoid. Prawdopodobnie żaden polski twórca od czasów Henryka Sienkiewicza nie wywarł tak znaczącego wpływu na literaturę światową, jak często lekceważony przez krytyków i historyków literatury Stanisław Lem.

Lwowiak z urodzenia, krakowianin z konieczności, obywatel (wszech)świata z przekonań. W młodości marzył o karierze naukowca, jednak jego plany zniweczyła wojna. Podczas nieukończonych studiów medycznych oraz w trakcie pracy w Konwersatorium Naukoznawczym UJ Lem zdobył podstawy wiedzy, którą wykorzystywał w późniejszej twórczości. Karierę literacką rozpoczął niemal przypadkowo, kiedy ze względu na ciężką sytuację finansową zaczął publikować na łamach popularnych pism opowiadania o tematyce wojennej i fantastycznonaukowej. Odrzucenie ze względów cenzuralnych pierwszej powieści Lema – ukończonego w 1948 roku „Szpitala Przemienienia” – skłoniło początkującego pisarza do wejścia na drogę kompromisu z komunistyczną władzą. Widać to wyraźnie w jego wczesnych dziełach, m.in. w oficjalnym debiucie – książce „Astronauci”. Przesycona internacjonalistyczną i pacyfistyczną ideologią powieść stała się bestsellerem i przyniosła autorowi międzynarodową sławę.

Kolejne lata upłynęły Lemowi pod znakiem licznych sukcesów, ale też ciągłej ewolucji twórczej. Jego dzieła zyskały wielowymiarowość, uniwersalizm i filozoficzną głębię. Utopijne wizje przyszłości ustąpiły miejsca poważnemu dyskursowi naukowemu i etycznemu. Futurolog nie zajmował się kreowaniem optymistycznych wizji przyszłości, lecz tym, jakie problemy i wyzwania czekają ludzkość w obliczu nieuchronnych zmian. Pytania o istotę ludzkiej natury i miejsce człowieka we wszechświecie łączyły się u niego z krytyczną oceną współczesnych społeczeństw, ukrytą najczęściej pod maską fantastyki, satyry lub sensacji. Charakterystyczną cechą twórczości Lema stała się zabawa formą i gatunkami literackimi – od klasycznego science fiction („Niezwyciężony”), poprzez dużo lżejszą fantastykę przygodową („Opowieści o pilocie Pirxie”), groteskę („Dzienniki gwiazdowe”), aż po powieści psychologiczne i dzieła krytyczno-filozoficzne. Ta różnorodność stylu sprawiła, że amerykański pisarz Philip K. Dick podejrzewał, że imię i nazwisko autora „Solaris” to pseudonim, za którym kryje się zespół autorów z komunistycznego bloku wschodniego, dążących do zdominowania umysłów czytelników na całym świecie. W schyłkowym okresie życia pisarz porzucił beletrystykę na rzecz krótkich form literacko-naukowych, esejów i felietonów.

 Twórczość Stanisława Lema nie miała szczęścia do adaptacji filmowych. Nikomu nie udało się uchwycić jej istoty i głębi – obojętne, czy stawała się pierwowzorem dla widowiska science fiction, czy też sięgali po nią mistrzowie światowego kina. Sam pisarz odnosił się do większości ekranizacji swojej twórczości z dużą niechęcią. Szczególny zawód sprawił mu wyreżyserowany przez Andrieja Tarkowskiego film „Solaris”, który Lem uznał za rozgrywającą się w kosmosie wariację na temat „Zbrodni i kary”. Mimo to adaptacje utworów polskiego futurologa zasługują na uwagę, może nie jako wybitne osiągnięcia sztuki filmowej, lecz jako dzieła będące doskonałym świadectwem swoich czasów i zmieniającego się podejścia do fantastyki naukowej. W każdym z nich można odnaleźć elementy interesujące dla współczesnego widza - od propagandowej wymowy „Milczącej gwiazdy”, poprzez grę konwencją hollywoodzkiego kina gatunków w filmach Marka Piestraka, aż po „Kongres” Ariego Folmana – dzieło, które  potwierdza, że twórczość Lema pozostaje aktualna także dziś, gdy opisywana przez niego przyszłość staje się teraźniejszością.

W programie:

• Milcząca gwiazda (Der schweigende Stern) reż. Kurt Maetzig, Polska/NRD 1959
• Ikaria XB 1 (Ikarie XB-1) reż. Jindřich Polák, Czechosłowacja 1963
• Przekładaniec reż. Andrzej Wajda, Polska 1968
• Solaris (Soljaris) reż. Andriej Tarkowski, ZSRR 1972
• Śledztwo reż. Marek Piestrak, Polska 1973
• Test pilota Pirxa reż. Marek Piestrak, Polska/ZSRR 1978
• Szpital Przemienienia reż. Edward Żebrowski, Polska 1978
• Solaris (Solaris) reż. Steven Soderbergh, USA 2002

Partner cyklu: Studio Filmowe KADR