Duńska kinematografia w czasie I wojny światowej straciła swoje międzynarodowe znaczenie, jednak u schyłku swej potęgi wyprodukowała dwa epickie spektakle i jedne z pierwszych pełnometrażowych filmów science fiction: katastroficzny Koniec świata (1916) Augusta Bloma oraz ekspedycyjny Statek niebiański (1918) Holger-Madsena. Ten drugi jest dziełem mniej znanym, a jednak rozwijającym alegoryczny potencjał fantastyki naukowej. 

Kapitan marynarki AvantiPlanetaros, zainspirowany przez swojego ojca-astronoma, postanawia pójść w ślady Krzysztofa Kolumba i odbyć podróż w kosmos w poszukiwaniu nowych światów. Zostaje lotnikiem i wspólnie z młodym naukowcem, doktorem Krafftem, przystępuje do budowy statku kosmicznego. Pomimo sprzeciwu i drwin ze strony profesora DubiusaPlanetaros gromadzi załogę nieustraszonych ludzi i wyrusza w ekspedycję. 

Statek Excelsior przypomina sterowiec, pierwsze obrazy wnętrza statku kosmicznego, których powidoki możemy zobaczyć w pokazywanym również w ramach Święta Niemego ina Cudzie stworzenia [1925]). W filmie niewiele miejsca poświęca się aspektom technicznym, jednak szczególnie interesująca jest sekwencja podróży kosmicznej – ukazująca znój długiego zamknięcia w niewielkiej przestrzeni, poczucie nudy i klaustrofobii popychające załogę na skraj buntu. Przed rebelią kapitanaPlanetarosa ustrzega wylądowanie na Marsie. Na Czerwonej Planecie ludzie odkrywają pokojowo nastawione społeczeństwo, które osiągnęło wyższy poziom rozwoju od ziemskiego – Marsjanie są humanoidalni (kostiumy wystylizowano na antyczne greckie togi z nordyckimi i chrześcijańskimi akcentami), ale przy tym wolni od chorób, smutku,a przede wszystkim przemocy: nie jedzą mięsa, nie są agresywni, zamiast kar stosują wybaczenie. Podróż  “do nieba” okazuje się mieć wymiar nie tylko fizyczny, ale i metaforyczny – bohaterowie trafiają do utopii, w której panują wysokie standardy moralne. 

Idealistyczna wizja odległej planety była związana z tym, że Holger-Madsen chciał stworzyć pacyfistyczną alegorię jako odpowiedź na wciąż trwającą Wielką Wojnę (reżyser zasłynął w tym czasie z dzieł o takim przekazie). Statek niebiański jest formą samokrytyki ludzi za ich agresywność, zachłanność i kolonialne zapędy, a jednocześnie ma moralizatorski charakter. Scenarzyści filmu (w tym legendarny duński producent Ole Olsen) czerpią inspiracje z powieści podróżniczych, które nierzadko zawierały element dydaktyczny, i nawiązują do wyobrażeń o utopiach, żeby stworzyć antywojenny przekaz. Struktura filmu, a nawet inscenizacja poszczególnych scen mocno nawiązują do pionierskiej Podróży na Księżyc (1902). To zestawienie uwypukla jednak wyjątkowość Statku niebiańskiego: Georges’a Mélièsa grupa naukowców burzy porządek Selenitów, atakuje ich, a na dodatek porywa kilku na Ziemię. Film Holger-Madsena to dzieło stworzone na potrzeby swojego czasu, a jednak podejmujące nadal aktualne tematy tego – jak powinno wyglądać społeczeństwo przyszłości. 

Oprac. Marta Stańczyk