DCP, część I – 155', źródło: Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung 

część I:

Wielki gracz – obraz epoki / Der Große Spieler. EinBild der Zeit 

Z dzisiejszej perspektywy trudno w to uwierzyć, ale Zmęczoną śmierć (1922), uznawaną za klasyczne dzieło i pierwszy wielki film w dorobku Fritza Langa, w Niemczech przyjęto chłodno. Zarzucano mu, że jest za mało niemiecki. Reżyser postanowił więc powrócić do kryminalnej formuły znanej mu już z serialu kinowego Pająki (1919–1920) i zrealizować film pokazujący mechanizmy działania społeczeństwa niemieckiego początków Republiki Weimarskiej.  

W tym celu ponownie podjął współpracę ze scenarzystką Theą von Harbou. Współpraca, jak to czasem bywa, skończyła się związkiem (von Harbou rozstała się w tamtym czasie z dotychczasowym partnerem, Rudolfem Kleinem-Roggem, odtwórcą tytułowej roli doktora Mabuse). Duet artystyczny sięgnął po popularną książkę Norberta Jacques’a o demonicznym doktorze Mabuse i jego walce ze ścigającym go komisarzem policji. Lang inspirował się też bardzo popularnymi w czasie I wojny światowej serialami kinowymi Louisa Feuillade’a –Fantomas (1913–1914) i Wampiry (1915–1916). Razem z von Harbou przesuwają nieco akcenty, wzmacniając wątki społeczne i polityczne, a także demoniczny aspekt postaci. Ważnym tłem jest hiperinflacja oraz związane z nią malwersacje finansowe i niejasne interesy.  

Postać Mabusego stała się jedną z kluczowych figur mistrza zbrodni obok Fantomasa czy doktora Fu Manchu. Znaczenie tytułowego “gracza” (niem. der Spieler) było w oryginale znacznie bardziej wielowymiarowy niż po polsku: chodziło o aktora (Mabuse był mistrzem charakteryzacji), pociągającego za sznurki lalkarza (który jak marionetkami steruje szpiegowską szajką) i w końcu hazardzistę, który nie zawaha się rzucić wszystkiego na jedną szalę. Obok Caligariego to właśnie Mabuse będzie też powszechnie uważany za prefigurację postaci Adolfa Hitlera jako opętanego złem tyrana, który manipuluje społeczeństwem, a Lang powracać będzie do tej postaci jeszcze dwukrotnie (w Testamencie doktora Mabuse [1933], uznawanym za ostatni film Republiki Weimarskiej, oraz już po wojnie w Tysiącu oczu doktora Mabuse [1960]).  

Film rozrósł się do monumentalnych rozmiarów. Ostatecznie prezentowany jest w dwóch częściach, a berlińskie premiery obu odbyły się z miesięczną przerwą. Film pozostaje jednym z pionierskich i zarazem najlepszych kryminałów w historii kina. Do dzisiaj zachwyca brawurowymi scenami i skutecznie budowanym napięciem. Jego strona formalna, z silnymi akcentami między czernią i bielą oraz efektowną grą światłem, zapowiadają mającą nastąpić już zaraz eksplozję stylu wizualnego Langa. 

Oprac. Tomasz Kolankiewicz 

Rekonstrukcja została przeprowadzona na podstawie dwóch negatywów kamerowych – niemieckiej i zagranicznej wersji dystrybucyjnej. Z tych materiałów pochodzą również plansze tekstowe. Brakujące, błędne lub zbyt zniszczone plansze zostały skorygowane i uzupełnione lub odtworzone dzięki odnalezionej karcie cenzorskiej. Opracowanie zostało wykonane w roku 2000 we współpracy z Bundesarchiv-Filmarchiv w Berlinie, Filmmuseum der München oraz Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung w Wiesbaden. 

Za wzór dla niniejszej wersji posłużyła kopia należąca do monachijskiego muzeum filmowego oraz kopia zachowana w Archiwum Filmowym Gosfilmofond w Moskwie. Porównanie zachowanych materiałów i kopiowanie wykonano w L’Immagine Ritrovata w Bolonii.