W czasach międzywojnia powstawało wiele filmów ukazujących poszczególne zakłady przemysłowe w odrodzonym państwie polskim. Niektóre to dawne, jeszcze przedwojenne fabryki, inne – to nowo wybudowane zakłady przemysłowe. Filmy te nie tylko wpisywały się w panującą wówczas fascynację mechanizacją i industrializacją, lecz także prezentowały i propagowały rozwój przemysłu i gospodarki młodego państwa. W zbiorach Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego zachowało się kilkanaście takich filmów, dokumentalnych i reklamowych, pochodzących jeszcze z czasów kina niemego. O filmach tych nie wiemy wiele: nie znamy ich twórców ani dokładnej daty powstania; często są też zniszczone i niekompletne. Jednak dziś, po stu latach, są one bezcennym i unikatowym świadectwem tamtej epoki.  

Zakłady przemysłowo-handlowe Wł. Paschalski

Polska 1926, 16’

reż. nieznany

kopia DCP wykonana w 2025 roku, tinta, 16 kl./s

źródło: FINA

Film dokumentalny przedstawiający funkcjonowanie zakładów metalurgicznych Władysława Paschalskiego w Warszawie. Poza maszynami do produkcji wyrobów tytoniowych powstawały tu także urządzenia dla przemysłu zbrojeniowego, jednak nie zaprezentowano żadnych produkowanych tu sprzętów. Film jest jednak okazją, by zobaczyć budynki, wnętrza oraz robotników przy pracy w nowoczesnej fabryce połowy lat 20. minionego wieku. Dokument dotychczas nieznany szerszej publiczności, został zdigitalizowany przez FINA w 2025 roku.

W kopalni węgla

Polska 1935, 11’

reż. Eugeniusz Cękalski, prod. Instytut Filmowy PAT

kopia DCP wykonana w 2022 roku, cz-b, 24 kl./s

źródło: FINA

Dzień z życia górników. Film ukazuje nie tylko autentyczne wnętrza kopalni i prace nad wydobyciem węgla, lecz także jego dalszą obróbkę oraz działające przy kopalni zakłady. Jest to jeden z wczesnych reportaży Eugeniusza Cękalskiego, twórcy związanego ze środowiskiem polskiej awangardy filmowej. Film został zrealizowany na zlecenie Instytutu Filmowego Polskiej Agencji Telegraficznej, który od 1935 roku produkował filmy dokumentalne, m.in. propagandowe, krajoznawcze i dydaktyczne. Reportaż „W kopalni węgla" w 2022 roku został odrestaurowany cyfrowo przez FINA.

Reklama Polskich Zakładów Siemensa Polska

pocz. lat 30. XX wieku, 3’

reż. nieznany

kopia 35mm wykonana w 1982 roku, 24 kl./s

źródło: FINA

Podczas ulewy do domu młodego pana wchodzi zziębnięta i przemoczona pani. Jak tu rozgrzać przemarzniętą ukochaną? Z pomocą przychodzą elektryczne urządzenia grzewcze firmy Siemens. Reklama sprzętu AGD to jeden z najstarszych zachowanych filmów reklamowych w kolekcji FINA.

Krakowska gazownia miejska

Polska 1928, 12’

reż. Szczęsny Mysłowicz, prod. Instytut Filmowy Lumen

kopia 35mm wykonana w 1981 roku w systemie Desmetcolor, tinta, 16 kl./s

źródło: FINA

Reportaż ukazuje nam przede wszystkim kolejne etapy produkcji gazu. Ujęcia pracujących urządzeń przeplatane są animowanymi schematami obrazującymi ich działanie, a w końcowej scenie możemy zobaczyć, jak przy pomocy gazowego piekarnika można upiec ciasto. Film został wyprodukowany przez Instytut Filmowy Lumen, któremu zawdzięczamy bogatą filmową dokumentację Krakowa końca lat 20. minionego wieku.

Filtry warszawskie

Polska, 2. poł. lat 20., 13’

reż. nieznany

kopia 35mm wykonana w 1967 roku, cz-b, 16 kl./s

źródło: FINA

Fragment niezidentyfikowanego filmu dokumentalnego przedstawiający działanie warszawskiej stacji filtrów. Widzimy w nim zarówno najstarsze budynki i urządzenia, działające od 50 lat, jak i te najnowsze, niedawno uruchomione. To rzadka okazja, by zobaczyć, jak blisko sto lat temu wyglądał i funkcjonował zabytkowy kompleks, uznany obecnie za pomnik historii.

Oprac. Michał Pieńkowski