Zakup biletu

Aparat „Oko” Kazimierza Prószyńskiego 

Podczas 20. edycji Święta Niemego Kina przyjrzymy się jednej z najciekawszych, a zarazem najmniej znanych kart w historii technologii filmowej, losom aparatu „Oko” Kazimierza Prószyńskiego. Choć projekt nie doczekał się komercjalizacji, a jego twórca nie zdołał zrealizować planu stworzenia polskiego przemysłu filmowego, „Oko” pozostaje świadectwem wyjątkowej wizji technicznej. Tegoroczny pokaz stanie się nie tylko próbą rekonstrukcji tego zapomnianego rozdziału historii kina, lecz również dosłownym oddaniem głosu samemu wynalazkowi. 

W okresie kształtowania się języka filmowego oraz standaryzacji technologii filmowej Kazimierz Prószyński zaproponował aparat, który w sposób paradoksalny łączył elementy wybitnie nowatorskie z rozwiązaniami, które już wówczas uznawano za przestarzałe. „Oko” z jednej strony oferowało funkcjonalność, łącząc kamerę z projektorem, a także niezwykle nowoczesne jak na owe czasy źródło światła. Z drugiej zaś opierało się na założeniach nieuwzględniających dominujących tendencji, takich jak dążenie do standaryzacji taśmy czy potrzeba jej łatwego montażu. Ta ambiwalencja, innowacyjność spleciona z konserwatyzmem, stanowi klucz do zrozumienia, dlaczego wynalazek Prószyńskiego pozostał poza głównym nurtem rozwoju technologii filmowej mimo swojej niezaprzeczalnej oryginalności.  

Podczas tegorocznej edycji festiwalu zaprezentowane zostaną archiwalne taśmy filmowe zarejestrowane aparatem „Oko”. Materiały te mają wyjątkową wartość techniczną jako przykład nietypowego formatu filmowego o szerokości 12 cm. Utrwalono na nich codzienne życie Gdyni w połowie lat 20. XX wieku – miasta, które stało się symbolem niepodległości i modernizacyjnych ambicji odradzającej się Polski.  

Filmy z aparatu „Oko” Kazimierza Prószyńskiego 

Polska 1925, 15’ (przy prędkości wyświetlania 15 klatek na sekundę) 

twórca: niezidentyfikowany 

Film amatorski, bez dźwięku, źródło: FINA 

Zarejestrowane latem 1925 roku na gdyńskiej plaży filmy z aparatu „Oko” Kazimierza Prószyńskiego to jedne z najstarszych zachowanych amatorskich materiałów powstałych w II RP. Ich wartość polega na szczególnym napięciu między prywatnym charakterem rejestracji a publicznym znaczeniem uchwyconych obrazów. Widzimy letników bawiące się na plaży, pozujących do zdjęć, kąpiących się, a także sceny lądowania hydroplanu z Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku. Przez pryzmat nieformalnych ujęć odczytać można szerszy kontekst historyczny:, modernizującą się Gdynię, rozbudowę portu i atmosferę entuzjazmu towarzyszącą narodzinom państwa. 

Wartość tych filmów wynika nie tylko z ich treści, lecz także z faktu, że zostały utrwalone na nośniku dziś już całkowicie unikatowym. Taśmy zostaną odtworzone z pomocą historycznego egzemplarza aparatu „Oko”, przywróconego do działania dzięki Stanisławowi Kwiatkowskiemu. Pokaz odbędzie się tylko raz ze względu na delikatność taśm. Takiej prezentacji nie było nigdy wcześniej i z powodów konserwatorskich, nie będzie można jej powtórzyć w niedalekiej przyszłości. To jednorazowe wydarzenie staje się symbolicznym hołdem dla Kazimierza Prószyńskiego w 150. rocznicę jego urodzin. Jak po zobaczeniu “biopleografu” pisał o wynalazcy Bolesław Prus, „Takich ludzi, niekiedy dziwnych, a zawsze oryginalnych, należy starannie pielęgnować, a przede wszystkim ukazywać ich społeczeństwu. Oni bowiem tworzą postęp, a co więcej – - oni zdobywają dla narodów prawo bytu”. 

Oprac. Monika Supruniuk